Nagelmackers nieuwsflits: De oliemarkt van naderbij bekeken

Christofer Govaerts - Senior strategist en IC chairman bij Nagelmackers

Een Zwarte Zwaan voor de geschiedenisboekjes
Op maandag avond 20 april jl werd de wereld verrast door een zeer ongewoon fenomeen. We waren al stilaan gewoon geraakt aan negatieve rentes, zelfs indien deze van meer dan tijdelijke aard waren. Maar zelfs in onze stoutste dromen hadden we nooit kunnen vermoeden dat er zo iets bestaat als een negatieve prijs voor een tastbaar goed. Maandag 20 april was dit echter een feit, en het betrof olie. Hoe en waarom?

Wat is er zonet gebeurd ? Marktmechanisme achter het dodelijk slachtveld

De wereld oliemarkt gaat voornamelijk via “futures”. Deze contracten zijn gestandaardiseerde termijn contracten met maandelijkse maturiteit of eindvervaldag. Simpel vertaald betekent dit het volgende: met een termijn contract legt u nu al een aankoop/verkoopprijs vast voor een specifieke datum in de toekomst. En dat kan volgende maand zijn, volgend jaar, zelfs binnen enkele jaren in de toekomst.Deze termijn contracten zijn geen massa vernietigingswapens, en hetzelfde geldt trouwens voor opties en andere derivaten. Het hangt er gewoon vanaf onder welke doelstelling men deze financiële instrumenten hanteert. Ze kunnen namelijk op een slimme manier aangewend worden (afdekken van openstaande risico’s) maar ze kunnen ook aangewend worden op een roekeloze manier (louter speculatief). De oliemarkt – net zoals het gros van andere wereldmarkten – bestaat uit verschillende spelers: producenten, kopers/eindgebruikers en speculanten. Een laatste belangrijk feit om in het achterhoofd te houden, is dat deze contracten op eindvervaldag moeten gehonoreerd worden. Bij olie wordt elke transactie van T-30 dagen geïnterpreteerd als “fysiek”. En dit wil zeggen cash tegenover fysieke levering. En dit laatste is eveneens een elementair sluitstuk om de chaos van maandag jl te verklaren.

In de aanloop naar 20 april was zenuwachtigheid volop troef op de oliemarkt. Net vooraleer corona uitbrak, was er een hevig debat gaande tussen OPEC en sommige niet-OPEC landen. Saoedi Arabië en Rusland konden hun geschil niet uitklaren en als revanche zette Saoedi Arabië de kraan open. Rusland gaf lik op stuk met als gevolg een snel dalende olieprijs door een overaanbod aan olie. De VS werd tevens hard geraakt en dat was waarschijnlijk ook een onderdeel van het plan van bepaalde protagonisten, heimelijk achter de schermen gesteund door China (importeur). Sinds enkele jaren is de VS opgegroeid tot een dominante speler qua productie en het gaat nu dus over markt aandeel. Het leidde ertoe dat Donald Trump een OPEC+ vergadering samenriep om de gemoederen te bedaren. Ongeveer 2 weken geleden triomfeerde Trump en verklaarde het einde van de prijzenoorlog wat olie betrof. Te vroeg victorie gekraaid echter met alle ernstige gevolgen van dien.

Door de interventie van Trump werden speculanten massaal verleid om posities à la hausse in te nemen (long, dus aan de koopzijde, in de hoop dat de prijs gaat stijgen). Ondertussen echter bleef de wereld olie pompen alsof er geen einde was. En toen corona uitbrak, stond de wereld stil en was er plotseling tevens een probleem aan de vraagzijde.

Voor “long” speculanten ontstond er een zwaar dilemma. Je hebt een termijn contract, je gaat olie fysiek geleverd krijgen maar ondertussen zijn de opslagplaatsen wereldwijd gevuld.

Wanneer de kritieke datum van het termijn contract naderde - dwz maandag jl – stonden “long” olie speculanten onder zware druk. Sinds de aankondiging van Trump was de prijs in rasse schreden gedaald van niveau’s van 20$ en meer tot onder 5$. En met nog 1 dag te gaan voor D-Day, gooiden speculanten de handdoek in de ring: Ze wilden ten alle koste vermijden dat ze olie in bezit zouden krijgen, olie die ze nergens konden opslaan, laat staan verkopen aan eindgebruikers. De kudde rende naar de uitgang – dwz massale verkoop van posities - maar de uitgang was om 5 voor 12 jammer genoeg te klein om iedereen tijdig naar buiten te laten. Resultaat was dus een forse prijsaanpassing. Een crash scenario ontplooide zich met een finale prijs die dag van -37$ per vat (sommige contracten werden zelfs vereffend aan -40$ tijdens de sessie).

Wanneer alle speculanten uit de markt werden gedreven en het stof terug ging liggen, herstelde de markt zich. Vandaag wordt het eerstvolgende belangrijk WTI contract voor juni (West Texas Intermediate) verhandeld aan een prijs van 15/16$. Kan de geschiedenis zich herhalen? Het antwoord is volmondig “ja” en er worden reeds maatregelen getroffen Is een tweede “Zwarte Olie Zwaan” mogelijk in de nabije toekomst? Het antwoord op deze vraag hangt af van vele factoren (zie hieronder laatste paragraaf mbt conclusies en outlook). Markt regulatoren hebben naar aanleiding van de gebeurtenissen van 20 april niet gewacht om maatregelen te treffen. En deze maatregelen zijn bedoeld om systeem risico’s in te dijken en in zekere zin ook kleine beleggers te beschermen. Ter illustratie geef ik u 2 veelzeggende voorbeelden.

In de VS is er een groot beleggingsfonds genaamd USO, een ETF speciaal bestemd voor kleine beleggers. Vorige week – dwz voor de crash plaats greep – stroomde er een historische omvang van beleggingsgelden binnen ter waarde van 1.6 miljard $. Er werd dus gespeculeerd op de interventie van de president en het bracht de kapitalisatie van het fonds op meer dan 4 miljard $, geïnvesteerd over een gamma van termijn contracten. Deze week besliste de regelgever dat het fonds gesloten wordt, dwz, er worden geen nieuwe investeerders meer toegelaten, er worden dus geen nieuwe deelbewijzen bijgemaakt. De CME (Chicago Mercantile Investment Trust Exchange, wereldleider in derivatenhandel voor grondstoffen) besliste tevens dat indien noodzakelijk het fonds zou gedwongen worden om posities voortijdig te liquideren, dit in functie van markt omstandigheden en de posities in het fonds. De ETF is vandaag geïnvesteerd als volgt: 45% in juni WTI, 50% in juli WTI en 5% in augustus WTI contracten. Ook buiten de VS werden er maatregelen getroffen. De Chinese regulator besliste op 23 april dat banken geen nieuwe posities meer mogen innemen voor individuele klanten, meer specifiek posities gerelateerd aan olie futures contracten. De reden is ook hier duidelijk. Sinds dinsdag jl stroomt het klachten binnen van kleine beleggers mbt de afrekening van investeringen in het mei WTI contract. Niet alleen zijn ze al hun geld kwijt, ze moeten zelfs extra geld ophoesten omwille van het feit dat het contract eindigde aan een negatieve prijs !!

Het blijft dus een zeer risicovolle onderneming. En om de kers op de taart te plaatsen: Sommige van deze beleggingsvehikels werken onder een hefboom (maal 2 of maal 3). Dit wil zeggen dat in goede tijden de winst maal 2 of maal 3 kan gaan, maar dat in slechte tijden het verlies ook exponentieel oploopt. En dus boter bij de vis, geen vergiffenis, onmiddellijk te betalen.

Conclusie – outlook oliemarkt – vermijd geblinddoekt te wandelen door een mijnenveld

De nabije toekomst is zeer donker grijs, dit wat de conjunctuur betreft en dus ook de vraag naar energie/olie. En wat olie betreft is er tevens de belangrijke aanbodfactor. Deze laatste wordt voornamelijk geopolitiek bepaald. En complementair zijn er op korte termijn ook logistieke en technische problemen (bv opslagruimte).

Voorlopig houdt OPEC+ het bij zijn eerder overeengekomen besluit om de productie vanaf volgende maand te verminderen met 9 à 10 miljoen vaten/dag. Maar deze overeenkomst is tevens van broze aard. In speltheorie – en vooral wat kartels betreft – is er altijd een probleem om na te gaan wie zich aan de spelregels houdt. En zijn er incentives voor bepaalde spelers om zich niet te houden aan de afgesproken spelregels?

Aansluitend is er ook de nieuwe realiteit sinds corona. Analisten hebben een consensus vandaag dat de afspraken - zoals ze nu op tafel liggen - eigenlijk te weinig zijn en te laat komen. Indien de oliemarkt terug geherbalanceerd zou worden naar de realiteit – dus rekening houdend met het huidige overaanbod en lagere vraag de komende kwartalen – dan zouden er 30 miljoen vaten extra minder geproduceerd moeten worden. Dit vergt dus een extra inspanning van OPEC+ ter waarde van 60% productiebeperking.

Indien men dus nu al deze puzzelstukjes bij elkaar gooit, kan men zich de vraag stellen of dit realistisch is op korte termijn. En deze puzzelstukjes zijn onder meer begrotingstekorten van OPEC+ spelers, geopolitiek, speltheorie enz. Omwille van deze redenen, zou ik persoonlijk voorzichtigheid aanbevelen wanneer het erop aankomt om op korte termijn in te spelen op de olieprijs, zelfs aan WTI niveau’s van 15/16$.